Paryż

Pałac Inwalidów. Olbrzymi zespół architektoniczny składający się ze zbudowanego w latach 1670-72 przez L. Bruanta „Pałacu Inwalidów" oraz dobudowanych w latach 1676-1706 przez J. Hardouina-Mansarta kościoła św. Ludwika i katedry Inwalidów. Fundatorem całego założenia był Ludwik XIV, który postanowił umieścić tu Institution des Invalides — zakład sprawujący opiekę nad pięcioma tysiącami bezdomnych inwalidów wojennych. Zaprojektowana z wielkim rozmachem instytucja otrzymała wspaniałą, wzorowaną na hiszpańskim Escorialu, siedzibę — z kilkunastoma wewnętrznymi dziedzińcami i monumentalną trzypiętrową fasadą (z narożnymi ryzalitami i umieszczonym na osi głównej okazałym portalem z reliefem G. Costou przedstawiającym Ludwika XIV na koniu w otoczeniu Sprawiedliwości i Roztropności) liczącą 210 m długości i posiadającą 200 okien. Powierzchnia całej budowli wynosi 126 985 m2.

Ośrodkiem całego zespołu jest otoczony dwoma piętrami arkad klasycystyczny dziedziniec honorowy, na którym organizowane są często uroczystości wojskowe. Jest on ozdobiony kilkudziesięcioma armatami; w galeriach pierwszego piętra liczne tablice pamiątkowe ku czci francuskich oddziałów wojskowych. Na wprost głównego wejścia na dziedziniec umieszczono posąg Napoleona Bonaparte, który poprzednio wieńczył kolumnę Vendome. Warto też zwrócić uwagę na jedną z 1200 paryskich taksówek, którymi w 1914 roku dowieziono wojska na miejsce słynnej bitwy nad Marną.

Za dziedzińcem wznosi się l'eglise St-Louis-des-Invalides zwany też 1'eglise des Soldates (kościół żołnierzy) — trójnawową klasycystyczna bazylika będąca od czasów Rewolucji świątynią armii francuśkiej, miejscem spoczynku wybitnych dowódców, m.in. marszałków napoleońskich. Pochowano tu również twórcę „Marsylianki" Clauda Josepha Rouget de Lisle'a. W jednej z bocznych kaplic zgromadzono pamiątki związane z pobytem Napoleona na Wyspie św. Heleny, jego śmiercią w 1821 roku i paryskim pogrzebem w 1840 roku. Pod sklepieniem głównej nawy liczne historyczne sztandary wojskowe.

Przedłużeniem kościoła św. Ludwika jest „Dome des Invalides" zbudowana na planie krzyża greckiego wpisanego w kwadrat i zwieńczona uważaną za najpiękniejszą w Paryżu wspaniałą kopułą, pokrytą złoconym ołowiem i przyozdobioną panopliami — motywami dekoracyjnymi skomponowanymi z elementów uzbrojenia, sztandarów i proporców. Kopuła ma interesującą konstrukcję: składa się z dwóch spiętrzonych czasz, z których niższa jest otwarta ku górze i ozdobiona freskiem Ch. de la Fosse'a, przedstawiającym apoteozę św. Ludwika. Zwieńczona jest rodzajem hełmu zakończonego obeliskiem z krzyżem.

We wnętrzu świątyni, bezpośrednio pod kopułą, znajduje się otwarta od góry krypta z grobowcem Napoleona zbudowana w latach 1843-61 wg projektu L. T. J. Viscontiego. Zwłoki cesarza, ubrane w mundur pułkownika strzelców konnych, spoczywają w trumnie z białego metalu, która umieszczona jest w pięciu kolejnych — ułożonych jedna w drugiej: z mahoniu, dwóch z ołowiu; hebanu i dębu. Te natomiast złożone są w sarkofagu zbudowanym z pięciu bloków czerwonego karelskiego porfiru — daru cara Mikołaja I. Liczący cztery metry długości i dwa metry szerokości sarkofag ustawiony jest na postumencie ze sprowadzonego z Wogezów zielonego granitu. Serce i trzewia cesarza spoczywają w umieszczonych obok grobowca dwóch srebrnych urnach. Piękną posadzkę krypty zdobi, okalający grobowiec, wawrzynowy wieniec oraz umieszczone obok niego nazwy wielkich bitew: Rivoli, Piramidy, Marengo, Austerlitz, Jena, Friedland, Wagram i Moskwa. Na ścianach krypty 12 alegorycznych posągów, symbolizujących zwycięstwa cesarza, wykonanych przez J. Pradiera. Kryptę zamyka spiżowa brama odlana ze zdobytych pod Austerlitz dział.

We wnętrzu świątyni znajdują się również grobowce marszałków Ludwika XIV, braci Napoleona — Józefa, króla Neapolu i Hiszpanii, Hieronima, króla Westfalii oraz marszałków Lyauteya i Focha. W 1940 roku na rozkaz Hitlera przeniesiono tu z wiedeńskiej krypty kapucynów zwłoki syna cesarza — Napoleona II, tytularnego króla Rzymu, nieszczęśliwego księcia Reichstadtu, bohatera słynnego dramatu E. Rostanda „Orlątko":

W okresie Rewolucji Hotel des Invalides zamieniono w Świątynię Ludzkości i Świątynię Marsa. Od końca XIX w. mają tu swą siedzibę różne instytucje wojskowe oraz dwa muzea:

Musee de l'Armee (muzeum Armii) — największe tego typu na świecie, liczące ponad 40 tys. eksponatów z zakresu sztuki, techniki i historii wojskowości — od paleolitu do drugiej wojny światowej oraz drugie tyle obrazów i sztychów przedstawiających wielkie bitwy. Najnowszym eksponatem muzeum jest czołg, w którym gen. Leclerc wjechał do wyzwolonego w 1944 roku Paryża.

Musee des Plans Reliefs — posiada kolekcję wykonanych w XVII w. plastycznych modeli miast i twierdz.

Główną fasadę gmachu poprzedza XVII wieczny ogród otoczony fosą, wzdłuż której rozmieszczono kilkadziesiąt armat. Wśród nich znajduje się słynna „bateria triumfalna" składająca się z ośmiu dział zdobytych przez wojska napoleońskie w 1805 roku w Wiedniu. Na lewo od głównej alei pomnik księcia Eugeniusza de Beauharnais — pasierba Napoleona, wicekróla Włoch, kandydata do tronu polskiego w 1812 roku. Pomiędzy ogrodem a Sekwaną rozciąga się licząca 500 metrów długości i 250 metrów szerokości wspaniała Esplanada Inwalidów połączona mostem Aleksandra III i avenue W. Churchill z Polami Elizejskimi.